کتاب صوتی
کتاب گویا یا کتاب صوتی، متن کتابی است که توسط یک یا چند گوینده خوانده شده و به صورت ضبط شده درمیآید. حال میتواند به صورت نمایشنامه اجرا شود یا ممکن است با موسیقی یا جلوههای صوتی نیز همراه باشد. گاهی اوقات نویسنده با صدای خودش کتاب را میخواند و گاهی نیز گویندگان حرفهای این کار را انجام میدهند.
تاریخچه
نخستین بار در ایران کتاب گویا به پاسخ نیاز نابینایان در سال ۱۹۲۹ توسط دکتر علی اصغر آموزگار که خودشان نیز نابینا بودند ارائه شد ولی به سرعت و به دلیل جذابیت مورد استقبال عموم مردم قرار گرفت. تاریخچه تولید و رواج این کتابها به سال ۱۹۳۱ میلادی بازمیگردد، زمانی که در ایالات متحده آمریکا اولین بار این نوع کتابها برای نا بینایان تحت پروژهای به نام «پروژه کتاب برای افراد نابینا» مطرح شد. اولین کتاب گویا حدود ۷۹ سال پیش در سال ۱۹۳۲ میلادی در آن کشور تولید شد.
هماکنون نیز کتاب گویا پدیدهای شناخته شده در کشورهای توسعه یافته میباشد. این کتابها در دستهبندیهای مختلفی شامل داستان، رمان، کودک و نوجوان، مذهبی، آموزشی، علمی، هنری و … میباشد. مدتی بعد و با اختراع و گسترش استفاده از نوار کاست و به دلیل سهولت استفاده از این کتابها و زیبایی و جذابیت آنها مورد استفاده عموم مردم قرار گرفت و ناشران کتاب، حجم وسیعی از کتابهای تولیدی خود را بدین شکل تولید نمودند. بهصورتی که امروزه تقریباً این نوع کتابها در اکثر زمینهها تولید و مورد استفاده عموم قرار میگیرند.
گسترش کتاب صوتی
محبوبیت پخشکنندههای صوتی همراه بین کاربران مانند آیپاد، کتابهای صوتی را برای استفاده مردم رایجتر کردهاست. همین امر به گسترش ناگهانی کتابهای تولید شده از پروژههایی نظیر لیبریوکس شدهاست؛ که افراد داوطلب را برای خواندن کتابها سازماندهی میکند.
کتابهای صوتی توسط نرمافزارهای گویا نیز میتوانند تولید شوند، هرچند که کیفیت صدا و روخوانی تولیدشده ممکن است در مقایسه با صدای انسان مطلوب نباشد.
کتابهای صوتی توسط شرکتهای انتفاعی به صورت آنلاین نیز منتشر میشوند. بهای کتابهای صوتی که روی سیدی یا کاست منتشر میشوند اغلباً بیشتر از نسخههای چاپی با جلد سخت است. کتابهای صوتی که با پیاده کردن از طریق اینترنت خریداری میشوند اغلب کمی ارزانتر از نسخههای چاپی با جلد سخت، ولی گرانتر از نسخههای چاپی با جلد شمیز هستند. درکل کتابهای صوتی ارائه شده در غالب لوح فشرده مخاطبان بیشتری دارند.
در سال ۲۰۰۵ نوار کاست ۱۶ درصد، لوح فشرده ۷۴ درصد و لینکهای قابل دانلود ۹ درصد از بازار کتابهای گویا را به خود اختصاص داده بود. بر اساس نتایج تحقیقی در آمریکا، سود حاصل از این صنعت در آن سال و تنها در این کشور بیش از ۸۷۱ میلیون دلار بودهاست.
تولید کتاب صوتی
برخلاف تولید کتابهای کاغذی که نیازمند به مواد و انرژی برای تولید آن است، تولید کتاب صوتی مقرون به صرفه تر از آن میباشد.
برای تولید کتاب گویا تنها به راوی و استودیو ضبط نیاز است. البته راوی میبایست توان تلفظ صحیح کتاب، لحن مناسب و قدرت اجرای یکسان در طول خوانش کتاب را داشته باشد. به این دلیل که خوانش بسیاری از کتابها تا چندین ساعت ممکن است بطول انجامد. از طرفی دیگر، بسیاری از کتب صوتی در سیستمهای پخش داخل خودرو و هدفون افراد پخش میشوند، به همین علت کیفیتی متوسط به بالا از آنها انتظار میرود که شامل نبود صداهای مزاحم، هام، نویزهای وسایل موتوردار مانند یخچال و فریزر، فن خنککننده و غیره هست.
مزایای کتاب صوتی به نسبت رادیو
- روش Push Technology در جذب مخاطب بدین معنی است که مخاطب کمترین قدرت انتخابی در محصولی که تحویل میگیرد دارد، به عنوان نمومنه در رادیو و تلویزیون، کاربر کمترین قدرت انتخابی در انتخاب برنامههای آن دارد. روش Pull Technology در جذب مخاطب بدین معنی است که مخاطب بیشترین قدرت انتخاب را داشته و میتواند هر نوع شخصیسازی را در دریافت محصول نهایی داشته باشد. مخاطبان در پادکست و کتاب های صوتی بیشترین قدرت را انتخاب برای گوش دادن به انواع پادکستها، اعم از سلامت، ورزشی، اجتماعی و .. . را دارند.
- در پادکست یا نوار صوتی امکان شنیدن هر بخشی از صدا، جلو و عقب بردن و تکرار آن در اختیار کاربر است. کاربر به هر تعداد بار که نیاز داشته باشد میتواند به محتوای پادکست / نوار صوتی گوش کند. در حالی که رادیو و حتی رادیوهای اینترنتی چنین امکاناتی را ندارند.
- در این روش، مصرفکننده محتوای مورد نظر خود را به وسیله دستگاههای پخشی بغیر از رایانه نیز استفاده میکند و در زمان استفاده، لزوماً نیازی به دسترسی به کامپیوتر نیست. به صورت معمول دستگاههایی که میتوان پادپخشها را روی آنها شنید، همان دستگاههای پخش موسیقی دیجیتال هستند که عموماً بسیار کوچک و قابل حمل هستند. به همین دلیل کاربر در هر زمان و مکانی قادر به استفاده از محتوای صوتی خواهد بود. محتوای کتاب های صوتی پس از دریافت از اینترنت، بدون نیاز به ارتباط با اینترنت، قابل استفاده خواهد بود در حالی که در سایر روشها، نیاز به حفظ ارتباط اینترنتی برای استفاده از محتوا وجود دارد.
- در این روش، نیازی به مراجعه به وب گاههای مختلف برای دسترسی به انواع محتویات نیست و با تنظیم نرمافزار و افزودن نشانی پادپخش موردنظر به فهرست، کپی محتوا به رایانه و در نهایت به دستگاه پخش آن بهطور اتوماتیک انجام شده و کاربر همیشه آخرین و جدیدترین اطلاعات کتاب های صوتی را در دستگاه پخش محتوای صوتی خود خواهد داشت.
فرمت کتاب صوتی
کتاب گویا به دو صورت روخوانی و نمایشنامه ای تولید میگردد. همان گونه که اشاره کردیم کتابهای گویا به اشکال مختلفی بر روی نوار کاست، سیدی، فایل امپیتری (MP3) و تحتوب مانند فروشگاههای آیتونز و آدیبل و غیره عرضه میشوند.
قالب کلی محتوی صوتی به صورت خوانش متن است. ولی در شرایطی که رادیو به عنوان رسانهای در زمان (رسانههایی که برای استفاده از آن باید در زمان خاصی آن را دریافت کنید) در حال کمرنگ تر شدن هست، نمایشنامههای صوتی نیز پای خود را به دنیای کتاب صوتی باز کردهاند. در این میان باید به این نکته توجه داشت که خوانش کتاب صوتی به صورت نمایشنامه نیاز به تغییر در متن و دراماتیز شدن نوشتههای آن متناسب برای لحنها و آوا است. به عنوان نمونه در بسیاری از کتابهای صوتی داستانی، راوی یا راویانی هستند که با تغییر آوا و لحن، شخصیتها را میسازند، این امر بدین معناست که خطوط زیادی از داستان مانند ‘گفت ‘، “نفس نفس میزد’ و… حذف و تعدیل خواهد شد.
از طرفی دیگر تفاوتی نیز میان کتاب صوتی و پادکست است که پادکست به صورت عام رسانهای مجانیست، ولی حقوق معنوی کتاب صوتی بنا به قوانین حقمولف به نویسنده و سرمایهگذار (بنا به نوع قرارداد تولید) وابسته است.
نقض قوانین حق تألیف
کتاب صوتی نیز مانند کتاب کاغذی شامل قوانین حق تألیف هست. تمامی حقوق این حقتألیف بنا بر نوع قرارداد میان نویسنده (صاحب اثر) و تولیدکننده یا سرمایهگذاران و پخشکننده تقسیم میشود.
چه مشکلاتی بر سر راه تولید کتابهای صوتی است؟
نشر صوتی مانند هر تولید فرهنگیِ دیگری نیازمند به سرمایهگذاری است. تهیهی هر کتاب صوتی با توجه به حجم کتاب و کیفیت خروجی، از چند میلیون تا چند ده میلیون تومان هزینه در بر دارد. ضعف و گاهی نبود قوانین حمایتی از تولیدکنندگانِ فرهنگی مانند حق تکثیر (کپیرایت) در کشورمان از مهمترین چالشهای پیش روی ناشران فرهنگی در هر زمینهای است؛ البته که کتابهای صوتی هم از این آسیب در امان نیستند. انتظار ناشران از مخاطبانشان که در بیشتر اوقات از جامعه فرهیختگان جامعه به حساب میآیند خرید قانونیِ آثار است. چند رأی بودن کارشناسان ادارات ذیربط جهت مجوز دادن (یا ندادن)، سختگیری نابخردانه برای شرکت در نمایشگاه بینالمللی کتاب، کمبودهای تکنولوژیکی نظیر اینترنت ارزان و پرسرعت برای همه، از جمله دیگر مشکلات پیش روی ناشران کتابهای صوتی است.
پس موضع کتاب صوتی نسبت به کتاب چاپی چیست؟
تصور کنید که فاصلهی زمانی بین منزل تا محل کار یا تحصیلتان درحدود یک ساعت باشد. با احتساب زمان برگشت، به نظر میرسد که در هر روز حدود دو ساعت وقتِ تلف شده دارید. حال اگر رانندگی کنید ویا در ساعتِ شلوغیِ اتوبوس و مترو در راه باشید حتی قادر نخواهید بود تا با شبکههای اجتماعی خودتان را سرگرم کنید. بنابراین، این فرصت مناسبی است که تکنولوژیهای جدید بتوانند کمک کنند تا زمان ارزشمندتان را بیش از این از دست ندهید.
با گوش دادن به کتاب های صوتی میتوانید از اتلاف وقت تا حد بسیار زیادی جلوگیری کنید.
در مسیر رفت و آمد، در حال انجام ورزشهای فردی مانند پیادهروی، انجام کارهای منزل و یا تعمیرات وسایل دم دستی میتوانیم از وقت خودمان بهترین استفاده را داشته باشیم. کتابی که پیشتر خواندهایم و عاشقاش شدهایم، کتابی که دوست داریم بخوانیم اما کتابهای درسیمان اجازه این کار را به ما نمیدهند، کتابی که تعداد صفحات زیاد آن هزینهای بسیار زیاد را به ما تحمیل میکند (احتمالاً اگر طرفدارحقوق درختان هستیم باید هزینهی پرداختیِ طبیعت را نیز در نظر آوریم) و کتابهایی از این دست که کم هم نیستند را (در صورت موجود بودنِ نسخهی صوتی) میتوانیم با هزینهی بسیار کمتری و در شرایط بسیار سادهتری بشنویم.
آیندهی کتابهای صوتی چیست؟
نظر افلاطون چه شد؟
دورنمایی که میتوان برای این نشرِ تازه متصور شد پوشش حداکثری کتابهایی است که با حداقل تغییرات این قابلیت را دارند که صوتی شدن را تجربه کنند. لحن و رنگ دادن به متن تنها سلیقه و فن نیست، بلکه یک کار هنری است که جز با فهمِ دقیقِ منظورِ نویسنده و شناختی نسبی از انتظار مخاطب حاصل نخواهد شد. تبدیل نوشته، که به نظر افلاطون تنها کاربرد آن یادآوری مطلب برای خود نویسنده است به خطیبی که اگرچه همچنان نمیتواند بداند در برابر چه کسی خاموش باشد اما سطحی از انتظارات این فیلسوف یونانی را اغنا کند، میتواند کاری بس هیجان انگیز باشد.
البته به نظر برخی، افلاطون متأثر از زمانهی خود خطابه را بیشتر وسیلهای برای اقناع مخاطب میداند تا یافتن حقیقت؛ به همین دلیل است که گفتگویی رو در رو را به سبب تاثیرگذاری بیشتر، پر ارزشتر از نوشته میداند.